तुझा माझा खेळ रंगला - भाग १ (कथा )

        ती त्या भल्या मोठ्या लोखंडी दारासमोर उभी राहिली आणि अभिमानाने समोरून पाहिलं. आत दूरपर्यंत जाणारा खडीचा रस्ता, त्याच्या दोन्ही बाजूनी वाढलेली आंबा, गुलमोहर, वडाची मोठाली झाडे आपल्या सावलीने जणू ती वाट घरापर्यंत नेऊन पाहोचवत होती. रुंद खांद्यांनी उंच मान करून रुबाबात उभा असलेला त्यांचा खानदानी बंगला. बंगला कुठे? मोठा महाल होता तो, काळ्याकुट्ट मोठमोठाल्या दगडांनी त्याची एक एक भिंती अभेद्य करून ठेवलेली.भिंतीच्या आजूबाजूने एकदम लागून असलेल्या गुलाबांच्या रोपांनी जणू काटेरी कुंपण बनवलं होतं. त्यावर बहरलेली लाल, सफेद, गुलाबी फुलं तिने कितीतरी वेळ न्याहाळली. वर मान करून पाहिले तर उंच तटबंदी तिला दिसली. त्यातून आतलं काही नजरेस पडणं अशक्यच होतं. खाली दारात एक भलं मोठ्या अर्धवर्तुळात फरशी बसवलेली होती. तिथेच दोन लाकडी खुर्च्या ठेवलेल्या होत्या. त्यांच्या हातावरचं नक्षीकामही तिने जवळून पाहिलं. पुढे येत व्हरांड्याच्या लाकडी दरवाजावरील कोरीव काम न्याहाळलं. दरवाज्याच्या उजव्या बाजूला दोन दगडांत तिच्या आजोबांचं आणि वडिलांचं नाव कोरलेले तिने अभिमानाने वाचलं. आपल्या पूर्वजांच्या या मालकी हक्काच्या घराकडे आणि समोरच्या बगीच्याकडे पाहत तिने लोखंडी कडी वाजवली.

    

    दार उघडण्याची वाट पहात तिने पदर सरळ केला, हातातल्या रुमालाने चेहऱ्यावरचा घाम पुसला. डोळ्यावरचा काळ चष्मा पुन्हा एकदा पुसून हातातल्या पर्समध्ये ठेवला. उन्हाने तिचा मूळचा गुलाबी चेहरा अजूनच लाल झाला होता. पायातल्या चपला धुळीने खराब झाल्या म्हणून तिची चिडचिड झाली होती. कधी एकदा आत जाऊन आराम करतेय असं तिला झालं होतं. त्यात मघाशी बेल वाजवूनही अजून दार उघडलं नव्हतं. तिने वैतागून जोरात कडी वाजवली आणि तितक्यात दार उघडलं. समोर एक सहा फुटी तरुण उभा होता. त्याचा चेहरा उन्हाने चांगलाच रापलेला होता. धावत आल्याने अजूनही त्याचा श्वास जोरात चाललेला आणि जाडसर सफेद कपड्याच्या आतूनही त्याची कसलेली छाती जाणवत होती. त्याच्या रुंद खांद्यावर एक मळका कपडा दिसत होता. खाली मळका पायजमा होता.

त्याने अदबीने तिची माफी मागितली आणि विचारलं,"इतक्या उन्हाचं एकट्या आलासा बाईसा? टेशनात आलो असतो की न्यायला." तिने रागाने त्याच्यावर एक कटाक्ष टाकला आणि सरळ दिवाणखान्यात चालत गेली. त्याने तिच्यामागून जात पुन्हा विचारले,"पाणी, सरबत काय आणू?"

यावर मात्र तिचा संताप अनावर झाला आणि ती म्हणाली,"कशाला? चांदणंच पडलंय ना बाहेर?".

तिच्या कुत्सित प्रश्नाने तो खजील झाला आणि "आलोच" म्हणत घाईत माजघरात गेला.

     ती एका खुर्चीत ढासळली. इतक्या उन्हाची, कष्टाची सवय नव्हती तिला. खुर्चीत पडल्या पडल्या तिने वर उंच छताकडे पाहिलं. छतावरही अतिशय सुंदर कलाकारी केली होती. दिवाणखान्यातल्या दगडी खांबांवर असलेली नक्षी तिने न्याहाळली. भल्या मोठ्या भिंतीवर लावलेल्या फोटोंमधून दिसणारे तिचे पूर्वज तिने पुन्हा एकदा पाहिले आणि लहान असताना त्यांची भीती वाटायची तशीच तिला आजही वाटली. तिने नजर जमिनीवर आणली. पायाखाली असलेल्या काळ्या फरशीच्या थंड स्पर्शाने तिचे पाय सुखावले. अधे मध्ये दिसणाऱ्या रंगीत फरशा पाहून तिला लंगडी खेळायची इच्छा झाली. तिने पटकन पदर खोचला आणि साध्या फरशा सोडून रंगीत फरशीवर उड्या मारायला सुरुवात केली. मधेच एका फरशीवर दुरून झेप घेताना तो तिथे आला आणि तिच्या धक्क्याने त्याच्या हातातली थाळी खाली पडली तर त्याच्या धक्क्याने ती स्वतःच कोलमडली.

"अवो अवो बाईसा जपून" म्हणत त्याने तिला उठण्यासाठी हात पुढे केला पण तो डावलून ती स्वतःच उभी राहिली.

        तो तिच्या अल्लडपणाला हसणं टाळून आपले पितळेचे पेले आणि थाळी उचलू लागला. ती हिरमुसली आणि पुन्हा खुर्चीत जाऊन बसली. तो पुन्हा माजघरात. दमली असल्याने बसल्या जागी तिची तशीच झोप लागून गेली. बऱ्याच वेळाने जाग आली तेंव्हा तिच्या अंगावर एक मऊ शाल पांघरलेली होती. ती शाल तशीच गुंडाळून ती बाहेर आली. उन्हं उतरतीला आली होती. ती बाहेर खुर्चीवर येऊन बसली. तो आतून धावत आला आणि म्हणाला,"कायतर खावा की बाईसा. तशाच झोपला दुपारपासनं. तुम्ही बसा मी घेऊन येतो खायला."

ती तो येईपर्यंत बागेत फिरु लागली. लाल गुलाबाच्या चार पाकळ्या तोडून तिने त्या बोटांनी चुरगळल्या आणि ओठांवर घासल्या, मग ओठ पुन्हा एकमेकांवर घासले आणि त्या पाकळ्यांचा वास घेऊन त्या फेकून दिल्या.

तो एका वाडग्यांत गरम गरम शिरा आणि एका पेल्यात पाणी घेऊन आला. खुर्ची समोरच एका मेजावर त्याने दोन्ही ठेवले. तिला भूक लागलीच होती. पण शिरा पाहून तिची अजूनच चिडचिड झाली.

"इथे चहा नाही का हो मिळत?", तिने कुत्सितपणे विचारले.

"च्या? त्ये कायबा?", त्याच्या अडाणीपणावर हसून ती खाली बसली आणि खाणार तर तिच्या लक्षात आले आणि म्हणाली,"चमचा? ते तरी माहीत आहे ना तुम्हाला?"

त्याने जीभ चावली आणि तो पुन्हा पळत माजघरात गेला. ती तोवर बागेत फेऱ्या मारू लागली. अनेक वर्षांनी ती पुन्हा या गावात, महालात आली होती. लहान असतानाच्या तिच्या त्या पळापळीच्या, गजऱ्यांच्या, बागेतल्या चिंचा-बोरांच्या अनेक आठवणी आणि सोबतच आईचीही. ती विचारात असतानाच तो परत आला होता. त्याने वाटीत चमचा ठेवला आणि 'बाईसा' म्हणून हलकेच हाक मारली. भुकेल्या पोटी तिने तो शिरा गपागप खाऊन टाकला. तो तिथेच उभा आहे हे तिला जाणवलंच नव्हतं. 

त्याने विचारलं,"आणखी आणू?". ती 'हो' म्हणाली.   

         त्याच्या परत पळत जाणाऱ्या आकृतीकडे पहात उभी राहिली. लंडनमध्ये या सगळ्या ऐशोआरामाची सवय बरीच कमी झाली होती. पण जन्मजात ज्या सवयी अंगवळणी पडतात त्या परत यायला वेळ लागत नाही. त्याने आणलेला शिरा खाऊन ती बागेत फिरू लागली. तिथल्या झाडांमध्ये, दगडी पुतळ्यांमध्ये तिचं बालपण गेलं होतं. आईसाहेब वारल्या आणि ती,तिचा भाऊ पोरके झाले. त्यांतच भारतात स्वातंत्र्य का काय त्याने तात्यासाहेब चिंतीत होते. इकडे इंग्रजही देश सोडून चालले होते. इतक्या सगळ्या काळजीत मुलांचे काय हा प्रश्न तात्यासाहेबांना पडला होता. अचानक आई वारलेली आणि त्यात आपल्या माणसातून उठून परदेशात गेलेल्या ताईसाहेबांना एकदम जग नकोसं झालं होतं. 

         ते वयच लवकर सर्व विसरून जाण्याचं होतं. त्यांनी आपलं शिक्षण पूर्ण केलं. तिथली भाषा, सवयी, जेवण सर्व अंगवळणी पडलेलं. आता लग्नाचं वय झालं तसं त्या परत आल्या होत्या. इंग्रज निघून गेले, संस्थानं खालसा झाली, राजेशाही संपली तरी सवयी, पैसा, राजेपण सर्व तसंच होतं. तिकडे सर्वजण त्यांच्या लग्नासाठी स्थळ बघत असताना या मात्र आपल्या जुन्या महालात येऊन राहिल्या होत्या. आपल्या पुर्वज्यांचा इतिहास स्वहस्ते लिहायला. आपण 'शिकलेल्या शिक्षणाचा काहीतरी फायदा झालाच पाहिजे' असा त्यांचा हट्ट पडला आणि तात्यासाहेब नाईलाज झाले. गेल्या काही वर्षांपासून केवळ सांभाळणारा माणूस ठेवलेला. तिथे जाऊन कशी राहणार ही चिंता त्यांना होती पण तिला नाही. तिथे गेल्यावर तिला आपल्या घरी आल्यासारखं वाटलं होतं. अंधार पडला तशी ती दिवाणखान्यात जाऊन काहीतरी वाचत बसली. त्याने आपलं काम चालू ठेवलं. 

"जेवायला येताय ना?" त्याने विचारलं आणि तिची तंद्री भंग पावली. दिवाणखान्यात अनेक कागद पसरलेले होते. जुने फोटो, कागदांचे काही गठ्ठे ठेवलेले होते. तिने त्याला जेवण जागेवरच आणून द्यायला सांगितलं. बराच वेळ ते ताट तसंच पडून राहिलं. ती वाचण्यात गुंग होऊन गेली होती. ततिचे ताट उचलण्याची वाट पहात त्यालाही माजघरात झोप लागून गेली होती. 

         ती सकाळी उठली तेंव्हा तिला आपण कसे, कधी झोपलो याची आठवण झाली. पसरलेले कागद, फोटो सर्व गोळा करून एका जागी तिने ठेवलं. चालत चालत ती माजघरात आली आणि त्याच्या चेहऱ्यावर पडणाऱ्या कोवळ्या किरणांतून तसाच फरशीवर पहुडलेला तो तिला दिसला. त्याचा चेहरा किती निरागस आहे तिने मनातल्या मनात विचार केला. त्याला उठवावं असं तिला वाटलं नाही. कितीतरी वेळ ती तशीच त्याला बघत एका कोपऱ्यात उभी राहिली. 

स्वयंपाकघरात 

क्रमशः 

        

विद्या भुतकर.